Śmiertelny całun nie ma kieszeni
(mądrość żydowska)

Uczynił ciemność kryjówką swoją
(Ps 18)

Everything is on the move – Art should be still
(Ad Reinhardt)

Melanoza to ciemnobrunatna pigmentacja tkanek lub narządów, która powstaje w wyniku odkładania się ciemnego, prawie czarnego barwnika – melaniny. U człowieka tworzy się w skórze, we włosach lub naczyniówce, zostawiając światłu tylko jeden kanał dotarcia do wnętrza oka: źrenicę. Źrenica jest czarną dziurą, przez którą wpada wszystko, na co patrzymy. „Melanoza” zaś to tytuł wystawy, na której prezentowane są ostatnie (recent, nie last) obrazy olejne (z serii „Całuny”, o wymiarach 168 x 168 cm oraz 155 x 155 cm), przedstawiające różne rodzaje serwet chirurgicznych, używanych do zakrywania poddanych medycznym operacjom ciał. Sprawiając wrażenie „abstrakcji” są dosłownym odwzorowaniem rzeczywistych chust. Ich forma i wymiary dopasowane zostały do kształtu ludzkiego ciała oraz konkretnej procedury operacyjnej, a znajdujące się w przypisanych miejscach odpowiednie otwory umożliwiają bezpośredni dostęp do wnętrza. Serwety chirurgiczne są zatem rodzajem draperii (serweta chirurgiczna to po angielsku drape) – popularnego w okresie baroku motywu łączonego często z tematem vanitas. W ujęciu autora wystawy to właśnie chirurgiczna serweta jest współczesnym całunem, którym zwyczajowo okrywa się zwłoki, trumnę lub katafalk. Całun służy zarówno żywemu (wciąż), jak i martwemu ciału. Okrywa, ale niczego nie ukrywa.
W swojej koncepcji, formacie oraz zastosowanej procedurze Całuny nawiązują do najważniejszych obrazów w historii dwudziestowiecznego malarstwa, jakimi są ostatnie (last and ultimate, nie recent) czarne obrazy amerykańskiego malarza Ada Reinhardta (1913 – 1967) , które malował (wyłącznie) od 1960 do swojej śmierci (zawał serca). Te zamknięte w kwadrat o wymiarach 60 x 60 cali (152,4 x 152,4 cm), nawiązujące do tzw. człowieka witruwiańskiego olejne obrazy na płótnie, podzielone na dziewięć równych kwadratowych pól formujących coś na kształt greckiego krzyża, zatytułowane „Abstrakt Paintings” – były trzeźwym i przenikliwym spojrzeniem na powinności i możliwości malarstwa (które malarz zawarł w tekstach zebranych pod wspólnym tytułem „Art as Art”). Doskonale matowe, płaskie, ręcznie zamalowane (bez połysku, bez faktury, bez linii, bez twardych i bez miękkich krawędzi), abstrakcyjne, nieprzedmiotowe, pozaczasowe i pozaprzestrzenne, niezmienne, nieuwikłane, bezinteresowne: obrazy – przedmioty, które są samoświadome, idealne, transcendentne, nieświadome niczego poza sztuką (Ad Reinhardt) malowane były esencjonalną, olejną pastą o wyjątkowych optycznych właściwościach, która – dając efekt gęstej, aksamitnej, pochłaniającej światło, doskonale matowej powierzchni – spowalnia dystrybucję wizualnych bodźców. Obrazy obstrukcyjne – obstruct paintings. „Powolność stała się celem samym w sobie, ruchem oporu” – zauważył Arden Reed w „Ad Reinhardt’s Black Paintings: A Matter of Time”. Obraz taki to „wolna, niemożliwa do sfotografowania, niepowtarzalna, niewytłumaczalna ikona” (Ad Reinhardt) – bo „najlepsze prace zawsze najtrudniej się reprodukuje” (Harald Szeemann).
/Grzegorz Sztwiertnia/